Postępowanie cywilne służy dochodzeniu spraw .
Postępowanie cywilne może być sporne, wtedy nazywa się postępowaniem albo niesporne. Sporne wszczyna się na podstawie , a niesporne na podstawie . Stronami postępowania cywilnego spornego są wszczynający spór oraz osoba wobec której dochodzimy sprawy, zwana .
Sprawę wnosi się do sądu, w którego okręgu ma miejsce zamieszkania lub siedzibę. Jeżeli wartość przedmiotu sporu przewyższa zł, wówczas sprawa w I instancji rozpatrywana jest nie w sądzie rejonowym, ale w sądzie . Jeżeli spór dotyczy nieruchomości, sądem właściwym jest sąd, w którego okręgu nieruchomość jest .
Postępowanie cywilne opiera się na zasadach:
- prawdy , która polega na tym, że ustalenia sądu co do stanu faktycznego i prawnego powinny być zgodne z rzeczywistością;
- , która polega na tym, że to strony mają wyłączne prawo decydować o wszczęciu postępowania, dokonywaniu czynności procesowych i ewentualnie o wycofaniu pozwu;
- stron, czyli że wszyscy mają takie same możności działania i że zawsze trzeba wysłuchać także i drugiej strony;
- , co oznacza, że sąd orzekający powinien co do zasady zetknąć się z żądaniami, twierdzeniami i dowodami w sposób bezpośredni;
- materiału dowodowego, czyli konieczności rozpatrzenia sprawy w tzw. rozsądnym terminie, czemu służy:
..........a) system (zasada ewentualności), co polega na tym, że prawo wyraźnie określa ramy czasowe gromadzenia materiału procesowego; po upływie oznaczonego terminu niedopuszczalne jest powołanie dalszych faktów czy dowodów;
..........b) system władzy sędziego, co oznacza m.in., że sędzia może nowe fakty i dowody, jeśli strona mogła je powołać na wcześniejszym etapie postępowania bądź jeśli okoliczności sporne zostały już dostatecznie wyjaśnione;
- , to znaczy że wiele działań przed sądem musi być dokonanych w sposób ustny (postępowanie nieprocesowe jest w tym zakresie bardziej niż postępowanie procesowe)
- , co oznacza, że każdy człowiek ma prawo do publicznego rozpatrzenia jego sprawy, chyba że moralność, bezpieczeństwo państwa, porządek publiczny czy ochrona życia prywatnego tudzież inny ważny interes prywatny przemawiają za przeprowadzeniem postępowania przy drzwiach zamkniętych;
- postępowania, co polega na tym, że czynności postępowania, ich kolejność, miejsce i sposób przeprowadzenia jest ściśle określony, a niedochowanie tego może skutkować nawet nieważnością postępowania czy przegraną przed sądem.
Postępowanie sporne rządzi się ponadto zasadą , która polega na tym, że sąd rozstrzyga wyłącznie na podstawie dowodów przeprowadzonych przez strony.
Postępowanie niesporne tymczasem nie polega na rozpatrywaniu między zwaśnionymi , ale opiera się w dużej mierze na działaniu sądu z urzędu z wyłączeniem pełnej swobody i inicjatywy zainteresowanych osób. Dotyczyć ono może udzielania szczególnej ochrony prawom podmiotowym, ingerencji w sytuacji, gdy zainteresowani nie mogą sami dbać o swoje prawa, kształtowania niektórych prawnych oraz legalizacji pewnych prawnych.
Przykładem postępowania niespornego może być:
- postępowanie o ubezwłasnowolnienie,
- postępowanie o za zmarłego,
- postępowanie o zasiedzenia,
- postępowanie ws. złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku,
- postępowanie o pozbawienie, ograniczenie albo przywrócenie rodzicielskiej.
Spór sądowy rozpoczyna się z chwilą przez sąd pozwanemu pozwu.
Pozwany ma wówczas prawo do na pozew. Może się oczywiście zdarzyć, że sąd pozew z powodów formalnych . Należy przy tym pamiętać, że w sprawach istnieje obowiązek wskazania już w pozwie (odpowiedzi na pozew) wszystkich twierdzeń, zarzutów i dowodów na ich poparcie pod rygorem prawa utraty ich powoływania w toku postępowania.
ęłęóKażda ze stron może w piśmie procesowym żądać przeprowadzenia rozprawy w jej .
Jeśli sąd wyznaczył i zawiadomił o niej strony, to rozpoczyna się ona z chwilą sprawy.
Obie strony zaczynają od przedstawienia swoich racji i żądań, najpierw potem . Jeżeli pozwany uzna powództwo, sprawa zostaje uznana za zakończoną. W przeciwnym razie sędzia musi przystąpić do ustalenia, które z żądań i twierdzeń są między stronami .
Sędzia może na tym etapie przeprowadzić postępowanie prowadzące do ugody między stronami. W sytuacjach dopuszczalności ugody strony mogą także skorzystać z pomocy bezstronnego .
Brak pojednania skutkuje przjściem do fazy postępowania .
Dowodem może być w zasadzie wszystko, co służy wyjaśnieniu sprawy, a nie jest sprzeczne z prawem. W szczególności mogą to być dokumenty, opinie , zeznania , ogledziny, stron.
Ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która wywodzi z niego prawne (osobie twierdzącej o jakichś faktach). Niekiedy prawo ciężar dowodu na przeczącego. Wiąże się to z istnieniem tzw. domniemań.
Po zakończeniu tej fazy rozprawy sąd udziela stronom, po czym rozprawę i udaje się na . Następnie dochodzi, choć nie zawsze tego samego dnia, do ogłoszenia . Nie powinno się to zdarzyć później niż tygodnie po rozprawy.
Podczas odczytywania wyroku wszyscy obecni . Sąd wydaje wyroki w imieniu . W dalszej części sąd podaje zasadnicze motywy .
ęłęóSąd nie może wyrokować co do przedmiotu, który nie był objęty , ani zasądzać ponad . ęłęóWyrok może być wydany jedynie przez sędziów, przed którymi odbyła się rozprawa poprzedzająca bezpośrednio wydanie wyroku.
ęłęóJeżeli pozwany nie stawił się na posiedzenie wyznaczone na rozprawę albo mimo stawienia się nie bierze udziału w rozprawie, sąd wyda wyrok .
Jeżeli jedna lub obie strony nie zgadzają się z wyrokiem, mogą się od niego .
Od wyroku w I instancji, a więc wyroku o charakterze stronom służy do sądu II instancji. Termin na jej złożenie wynosi w razie doręczenia stronie uzasadnienia tygodnie a w innym przypadku tygodnie od chwili ogłoszenia sentencji wyroku.
Sąd odwoławczy wydaje wyrok zawsze w granicach .
Orzeka on zawsze w składzie zawodowych bez udziału .
Sąd może:
- apelację i zaskarżony wyrok utrzymać w ,
- wyrok i przekazać sprawę do ponownego rozpatrzenia sądowi I instancji,
- apelację i zmienić zaskarżony wyrok.
Wyrok II instancji ma charakter prawomocny, co oznacza, że jest on natychmiast .
Niezależnie od tego stronie niezadowolonej z wyroku w terminie służy do Sądu Najwyższego. Zarzuty mogą jednak dotyczyć tylko
- naruszenia prawa poprzez błędną wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie,
- naruszenia przepisów , o ile mogło to mieć to istotny wpływ na wynik sprawy.
Przymuszeniu strony przegranej do zachowania się zgodnie z wyrokiem sądowym służy postępowanie .